Mutezile İslam düşüncesinde tarihinde ilk akılcı ekol. Mutezile alimleri ehli sünnet dışı sayılmakla birlikte Sünni kelam okulunun oluşmasında etkili olmuşlardır. İslam düşüncesinde ilk kelamla ilgili söz söyleyenler Mutezile alimleri olmuştur. Dolayısıyla Mutezile fırkasının oluşumu, görüşleri ve günümüze yansıması ve neticeleri önem arz etmektedir.
Konu ile ilgili Arapça el-Milel ve’n Nihal gibi fırkalar ve görüşlerinden bahseden kitaplar ile Makalat gibi kelam kitaplarından bilgi almak mümkün oldu. Bu mevzuda yazılmış Türkçe eserlerden de istifade ettik. Klasik kaynaklarımız olan Şehristani’nin “el-Milel ve’n Nihal ve Bağdağdi’nin “el-Fark beyne’l-Fırak” ı ayrıca Ahmet Emin’in eserleri istifade ettiğimiz eserler oldu.
Çalışmamızda Mutezile’nin çıkışı, çıkışını sağlayan faktörler, gelişmesi, altın devrini yaşaması, zayıflaması ve sistem olarak almasa dahi belli prensipleriyle insanların zihinlerinde bulunması devrelerini inceledik.
Tezimiz bir giriş iki ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, Mutezile Fırkası’nın ortaya çıkışında etkili olabileceğini düşündüğümüz bilgileri verdik. Birinci bölümde tarihi süreç içerisinde Mutezile’nin ortaya çıkışı ,gelişmesi, zayıflaması devrelerini anlattık. İkinci bölümde ise Mutezile’nin görüş ve düşüncelerini zikrettik. Genel bir değerlendirme yaptığımız sonuç bölümünde Mutezile’nin hizmet ve hezimetini ortaya koymaya çalıştık.
Bu tür çalışmaların en önemli faydası fırkaların hangi hataları yaparak yanlış yere geldiklerini göstermek ve ortaya ibret alınacak bir tarih levhası koymak olmalıdır. Gücümüz yettiğince Mutezile’yi yanlış noktaya sürükleyen (çevre, usul, siyaset, baskı v.s ) sebepleri tespit etmeye çalıştık.
Çalışmayı yaparken ,başından nihayete kadar bilgi ,tecrübe ve teşvikiyle her türlü yardımı esirgemeyen sayın hocalarım Prof. Dr. Şerafettin GÖLCÜK ve Yard. Doç. Dr. Lütfi ŞENEL’e teşekkürlerimi sunmayı bir vazife biliyorum.
Cemil PASLI
Konya-2000